حقوق و زندگی ــ کفالت در امور کیفری

اشاره:

شخصی که در مظان اتهام قرار می گیرد و توسط بازپرس یا دادستان و یا دادیار تفهیم اتهام می­شود،پس از تفهیم اتهام،مقام قضایی مکلف است از او تأمین بگیرد.یکی از قرارهای تأمین که در مورد متهم صادر می­شود،«قرار تأمین کفالت» است.آشنایی با قواعد و اصول آن، هم برای متهم و هم شخصی که از متهم کفالت می­کند،لازم است و از طرفی برای جلوگیری از طولانی شدن جریان دادرسی مفید است.

تعریف کفالت:

اصولاً کفالت،عقدی است که به موجب آن،یک نفر در مقابل طرف دیگر،حضور شخص ثالثی را تعهد می کند.در اصطلاح حقوق به متعهد،«کفیل»و به شخص ثالث که از او کفالت می­شود،«مکفول»و به شخصی که تعهد به نفع او صورت می­گیرد تا شخص ثالث نزد او حضور پیدا کند،«مکفول­ له»گفته می­شود.در امور کیفری به منظور دسترسی به متهم و حضور به موقع او در موارد لازم و ضروری و جهت جلوگیری از فرار یا پنهان شدن یا تبانی با دیگران،مقام قضایی اعم از بازپرس یا دادستان یا دادیار تکلیف قانونی دارند که پس از تفهیم اتهام،از متهم قرار تأمین اخذ کنند.یکی از این قرارهای تأمین،کفالت می­باشد.

قرارهای تأمین بر مبنای شدت و ضعف جرایم و مجازات­ها،شخصیت مرتکب و وضعیت جسمی و اجتماعی او ودلایل ارتکاب جرم و سابقه او صادر می­شود.کفالت نیز یکی از این قرارهای تأمینی است که مقام قضایی بر پایه این اصول صادر می­کند و شاید بتوان گفت که یکی از معمول­ ترین و شناخته­ شده­ ترین نوع تأمین نزد مردم و قضات است.

پس از صدور قرار کفالت و تفهیم مفاد آن به متهم از دو حال خارج نیست؛یا متهم شخصی را به عنوان کفیل معرفی می­کند و مقام قضایی با تشخیص این­که کفیل دارای ملائت و اعتبار مالی به اندازه مبلغ کفالت است،قرار قبول کفالت را صادر می­کند و یا این­که شخص معرفی شده،فاقد اعتبار مالی است و یا اصولاً متهم شخصی را به عنوان کفیل معرفی نمی­کند که در این دو حالت ­اخیر،متهم به زندان فرستاده خواهد شد.

پرسش:چه اشخاصی می­توانند کفیل شوند؟

پاسخ:کفالت اشخاصی پذیرفته می­شود که اعتبارشان به تشخیص مقام قضایی صادرکننده قرار برای پرداخت مبلغ کفالت محل تردید نباشد.

پرسش: مقامات قضایی با چه معیاری این مسئله را تشخیص می­دهند؟

پاسخ:معمولاً با کارت شناسایی و فیش حقوق اشخاصی که کارمند یا مستخدم اداره­های دولتی و شرکت های خصوصی هستند یا با پروانه کسب،سند مالکیت اتومبیل یا خانه،کارت بازرگانی... به هر حال تشخیص موضوع با قاضی است.حتی قاضی می­تواند اعتبار کفیل را از طریق پاسگاه انتظامی و تحقیق از مطلعین به دست آورد.

پرسش:مبلغ کفالت(وجه­ الکفاله) برچه مبنایی تعیین می­شود؟

پاسخ: فرض کنیم شخصی مرتکب بی­ احتیاطی در امر رانندگی منجر به آسیب صدمه بدنی غیر عمدی ساده می­شود. قاضی با توجه به میزان مجازات قانونی عمل و خسارات وارده به شاکی و سایر علل و عوامل مؤثر مانند شخصیت متهم،سابقه و وضعیت جسمی او و ... هم در صدور نوع قرار و هم در میزان مبلغ ریالی آن،تمام ملاک­های گفته شده را در نظر می­گیرد.در هر صورت مبلغ ریالی قرار تأمین کفالت نباید کمتر از خسارت­هایی باشد که به مدعی خصوصی یا شاکی وارد می­آید.

پرسش:کفیل برای کفالت از متهم چه حقوقی و تکالیفی دارد؟

پاسخ:اگر مقام قضایی درخواست کفیل را برای کفالت از متهم پذیرفت،باید به او تفهیم کند که در صورت احضار متهم و عدم حضور متهم یا عدم معرفی متهم از سوی او نسبت به وصول مبلغ کفالت اقدام خواهد شد. پس از صدور قرار قبولی توسط قاضی و امضای آن توسط کفیل و قاضی، با درخواست کفیل باید رونوشت این تفاهم نامه را به کفیل بدهد.متهم در مواقعی که حضورش نزد قاضی ضروری است،برای مثال بازپرس او را برای تفهیم مفاد گزارش پلیس یا تحقیقات محلی یا نظریه کارشناس و یا مواجهه حضوری و ... احضار کند، باید به موقع حاضر شود. البته باید توجه داشت که ممکن است در جریان رسیدگی به پرونده،چه در دادسرا و چه در دادگاه بارها متهم احضار شود و هر بار حضورش ضروری باشد.کفیل نمی­تواند با استناد به این­که متهم یک مرتبه نزد قاضی حاضر شده از خودش رفع مسئولیت کند.

پرسش: در چه مواردی کفیل برای حضور متهم مسؤولیت ندارد؟

پاسخ: کفیل حق دارد در هر مرحله از رسیدگی های کیفری چه در دادسرا و چه در دادگاه با معرفی و تحویل متهم از قاضی رسیدگی کننده به پرونده،درخواست رفع مسئولیت کند.همچنین اگر متهم در مواعد مقرر حاضر شود و یا این­که متهم از اتهام وارده تبرئه شود و یا با مختومه شدن پرونده ویا با فرض محکومیت به محض شروع به اجرای حکم،از کفیل رفع مسئولیت می­شود.

پرسش:چنان­چه کفیل به تعهد خود عمل نکند و متهم را به موقع نزد مقام قضایی حاضر نکند،چه مسؤولیتی خواهد داشت؟

پاسخ: در صورت فرار متهم یا عدم دسترسی به او در مواردی که حضورش نزد قاضی ضروری است،کفیل ملزم به پرداخت مبلغ کفالت خواهد بود؛اما این مسؤولیت مطلق نمی­باشد و در صورت وجود شرایطی محقق می­شود.از این رو در پاسخ به پرسش بالا باید به نکات زیر توجه داشت:

- اگر متهم با عذر موجه نزد قاضی حاضر نشود،کفیل مسؤولیتی ندارد،برای مثال همسر متهم فوت کرده یا در توقیف بوده و یا این­که به واسطه حوادث قهری نتوانسته نزد قاضی حاضر شود و...

- به کفیل اخطار شود ظرف 20 روز متهم را حاضر نماید. این اخطاریه باید به رؤیت خود کفیل برسد.(ابلاغ واقعی) البته اگر کفیل با هدف عدم امکان ابلاغ واقعی اخطاریه نشانی حقیقی­ اش را به مرجع قضایی اعلام نکرده باشد یا به این منظور از آن محل نقل مکان کند،دیگر نیاز به ابلاغ واقعی نبوده و ابلاغ قانونی کفایت می­کند.

- در صورت ابلاغ واقعی و عدم تسلیم متهم، به دستور دادستان،مبلغ کفالت(وجه ­الکفاله)ضبط می­شود،

- جز در مواردی که حضور متهم برای انجام تحقیقات یا محاکمه یا اجرای حکم ضروری باشد،نمی­توان حضور متهم را از کفیل خواست. هم متهم و هم کفیل حق دارند تا از دستوردادستان مبنی بر ضبط مبلغ کفالت ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ دستور دادستان به دادگاه شکایت کنند.

دادگاه به این شکایت، خارج از نوبت رسیدگی می­کند و اگر برای دادگاه ثابت شود متهم در موقع مقرر حاضر شده یا کفیل یا شخص ثالثی او را حاضر کرده بود و یا این­که متهم یا کفیل به لحاظ معذوریت­های قانونی مثل فوت همسر و فرزند و ... نتوانسته حاضر شود و یا متهم را حاضر کند و یا این­که پس از صدور قرار قبولی کفالت معسر شده­اند(به واسطه کافی نبودن دارایی یا عدم دسترسی به مال خود قادر به پرداخت بدهی شان نیستند) و یا این­که متهم قبل از موعد مقرر برای حضور نزد قاضی فوت کرده،تصمیم دادستان را لغو می­کند و دستور می­دهد تا از ضبط اموال رفع اثر شود و اگر مالی از کفیل گرفته شده،به او بازپس داده می­ شود.

پرسش:اگر کفیل بعد از ضبط وجه ­الکفاله،متهم را نزد قاضی حاضر کند و یا این­که خود متهم نزد قاضی حاضر شود،از اموال ضبط شده،رفع اثر می­شود؟

پاسخ:خیر،ملاک حضور متهم یا حاضرکردن او نزد قاضی در موعد مقرر و قبل از پایان 20 روز از تاریخ ابلاغ واقعی به کفیل است و حضور متهم پس از پایان این مدت به هر نحوی رافع مسؤولیت کفیل نمی شود.

پرسش:در صورت تخلف کفیل از حاضر کردن به موقع متهم و با فرض محکومیت متهم به پرداخت ضرر و زیان و جزای نقدی آیا از مبلغ کفالت برداشت می­شود؟

پاسخ:اگر متهم علاوه بر حبس به پرداخت جزای نقدی یا ضرر و زیان مدعی خصوصی نیز محکوم شده باشد و میزان آن بیشتر از مبلغ کفالت باشد،صرفاً تا میزان محکومیت او از مبلغ کفالت برداشت می­شود و کفیل مسؤولیتی نسبت به مازاد ندارد و اگر کمتر از مبلغ کفالت باشد، فقط به اندازه محکومیت او از وجه الکفاله برداشت شده و مازاد به کفیل بازگردانده می­شود.

پرسش:آیا می ­توان کفیل را به واسطه عدم حضور متهم بازداشت کرد؟

پاسخ:خیر نمی­توان کفیل را بازداشت کرد و مسؤولیت کفیل فقط به اندازه مبلغ کفالت می­باشد.