مزه تلخ جدایی با چاشنی توافق
زمانی كه خانواده به هر دلیلی برای یكی از
زوجین و یا هر دوی آنها به هیچ وجه قابل تحمل نباشد ادامه زندگی به صلاح
نیست و به همین دلیل قوانین شرعی و حقوقی، طلاق را آخرین راه درمان این
معضل می‌دانند. فقه امامیه و به تبع آن قوانین ایران حق طلاق را به مرد
داده‌اند ولی با اصلاحاتی كه در قوانین و قباله‌های ازدواج ایجاد شده است
دیگر در عمل طلاق تنها به خواست یكی از زوجین و بدون هیچ دلیلی انجام
نمی‌گیرد. طلاق‌های توافقی كه در آن درباره تمام آثار مالی و غیرمالی
ازدواج بین زوجین توافق شده است معمول‌ترین نوع جدایی است. این گزارش
راهكارهای حقوقی این نهاد عرفی-قانونی را بررسی كرده است.
طلاق توافقی، طلاقی است که در آن زن و شوهر در تمام زمینه‌های مربوط به
زندگی مشترک از جمله مهریه، نفقه جهیزیه و در صورت داشتن فرزند مشترک،
حضانت فرزند توافق می‌کنند و دادخواست صدور گواهی عدم امکان سازش را تنظیم و
به دادگاه تسلیم می‌کنند.طلاق در لغت به معنای رها کردن است و در فقه
اسلامی طلاق، زایل کردن عقد ازدواج با لفظ مخصوص است. قانون مدنی ایران به
تبعیت از فقه اسلامی، طلاق و جدایی زن و مرد را پذیرفته است. از نظر حقوقی،
انحلال نکاح دایم با شرایط و تشریفات خاص از جانب مرد یا نماینده او طلاق
نام دارد. در فقه اسلامی و در قانون مدنی ایران حق طلاق به مرد داده شده
است. علت این هم احساساتی بودن زن است. زیرا زنان ممکن است تحت تاثیر عواطف
و احساسات خود اقدام به طلاق کنند .بر اساس ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی، حق طلاق
از حقوق قانونی شوهر است با وجود این، طلاق کاملا در انحصار مردان نیست و
زنان نیز تحت شرایطی می‌توانند از دادگاه درخواست طلاق کنند. این موارد
شامل استنکاف شوهر از پرداخت نفقه و عدم امکان الزام وی به انفاق، ناتوانی و
عجز شوهر از پرداخت نفقه، غایب مفقودالاثر بودن شوهر و نیز در عسر و حرج
بودن زوجه در صورت ادامه زندگی زناشویی است. در این گزارش درباره طلاق
توافقی صحبت کرده‌ایم و با کارشناسان حقوقی این پدیده و راه‌های اجرای
قانونی طلاق توافقی را بررسی می‌کنیم.
طلاق خلع
طلاق توافقی در قانون ذکر نشده، اما قضات دادگاه خانواده معمولا آن را به
لحاظ قانونی با مواد مربوط به طلاق خلع توجیه می‌کنند. در این نوع طلاق، زن
به شوهر مایل نیست و مهر یا مال دیگر خود را به او می‌بخشد که طلاقش
دهد.در طلاق توافقی زن و مرد توافق می‌کنند از یکدیگر جدا شوند و این توافق
در حکم دادگاه ثبت می‌شود و ضمانت اجرای قانونی پیدا می‌کند ولی از آنجا
که بر اساس ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی حق طلاق با مرد است و مرد هر وقت که
بخواهد می‌تواند زن خود را طلاق بدهد، معمولا زنان همه یا بخشی از حقوق
مالی خود را می‌بخشند تا همسرشان را برای جدایی راضی کنند. از نظر اسلام
طلاق، پدیده‌ای ناپسند و مذموم است که تا حد امکان باید از آن پرهیز کرد و
در منابع اسلامی از طلاق به عنوان مبغوض‌ترین حلال و آنچه که عرش خداوند را
به لرزه در می‌آورد یاد شده است. دین اسلام طلاق را به عنوان آخرین راه حل
تجویز کرده است.در طلاق خلع، زوجه به واسطه کراهتی که از زوج دارد برای
جدا شدن از وی باید مبلغی معادل مهریه یا کمتر و یا بیشتر را که این را
فدیه می‌نامند به شوهر خود بدهد، زیرا ماده ۱۱۴۶ قانون مدنی می‌گوید که
طلاق خلع آنست که زن به واسطه کراهتی که از شوهر خود دارد در مقابل مالی که
به شوهر می‌دهد طلاق بگیرد، اعم از این که مال مزبور عین مهر یا معادل آن و
یا بیشتر و یا کمتر از مهر باشد.اگر دادگاه نتواند زوجین را به ادامه
زندگی مشترک متقاعد کند، طبق آیین‌نامه اجرایی تبصره یک ماده واحده قانون
اصلاح مقررات مربوط به طلاق، هر یک از طرفین را مکلف می‌کند که ظرف ۲۰ روز
یک داور را از میان نزدیکان خود معرفی کنند. البته در صورت موافقت قاضی، هر
دوی آنها می‌توانند یک شخص را به عنوان داور انتخاب و معرفی کنند. همچنین
داورها می‌بایست شرایطی مثل مسلمان بودن بالاتر از 40 سال تمام داشتن و
متاهل بودن را دارا باشند و در صورت امتناع یا عدم توانایی هر یک از زوجین
نسبت به معرفی داور، دادگاه راسا از بین افراد دیگر که واجد شرایط باشند،
داور را تعیین خواهد کرد. داوران می‌بایست زن و شوهر را دعوت و حداقل در دو
جلسه با مذاکره و نصیحت آنها را به رفع اختلاف و سازش و ادامه زندگی مشترک
تشویق کنند و در مدتی که دادگاه تعیین کرده نظر خود را نسبت به امکان یا
عدم امکان سازش به دادگاه تسلیم کنند.داوران می‌توانند نظرشان را جدا‌جدا و
یا مشترکا در یک ورقه به دادگاه ارایه بدهند و ملزم نیستند که هر دو یک
نظر داشته باشند. قاضی دادگاه خانواده با توجه به نظر داوران و صحبت‌هایی
که خود با زوجین کرده و صورت‌جلسات تنظیمی و دیگر شواهد و قراین در مورد
صدور یا عدم صدور گواهی عدم امکان سازش تصمیم می‌گیرد و پس از صدور گواهی
عدم امکان سازش، آنها می‌توانند با ارایه گواهی به دفترخانه طلاق، صیغه
طلاق را جاری و ثبت کنند. مدت اعتبار گواهی عدم امکان سازش سه ماه از تاریخ
صدور حکم تعیین می‌شود، زیرا اگر زنی در مدت این سه ماه برای اجرای حکم
طلاق اقدام نکند این معنا متصور است که روزنه‌های امیدی برای ادامه زندگی
مشترک وجود داشته که در این مدت اقدام نکرده است.
شرط گواهی، باردار نبودن زوجه
در این بحث حقوق مشروح و قانونی زوجه شامل، مهریه، نفقه، ایام عده و
اجرت‌المثل دوران زندگی كه كارشناسان میزان این بحث را مشخص می‌كنند مشخص
می‌شود. مهدی صالحی طالقانی، وكیل دادگستری با اشاره به این موضوع ادامه
می‌دهد: از اسم طلاق توافقی هم مشخص است که قانون حاكم بر طلاق توافقی،
توافق زوجین است.وی می‌گوید: در زمینه طلاق توافقی همه چیز با توافق طرفین
انجام می‌شود و در مورد حضانت فرزندان نیز توافق می‌شود. در این صورت مدت
زمان صدور طلاق بسیار کم می‌شود.این وکیل دادگستری با اشاره به این نکته که
در صورت بروز اختلاف، در ماده‌واحده سال 1371 آمده است كه اگر اختلافی
باشد، داور باید در موضوع دخالت كند و نظر دهد، خاطرنشان می‌کند: زوجین
هم‌زمان باید داوری را معرفی كنند. داوران باید گزارشی را به دادگاه ارایه
دهند. گزارش داوران از چند حالت خارج نیست یا گزارشی مبتنی بر این دارند كه
اختلافی نیست یا از دادگاه زمان بیشتری می‌خواهند تا بر روی رفتار زوجین
كار كنند یا می‌گویند كه ما با زوجین صحبت كردیم و موفق به برقراری سازش
بین آنها نشدیم و به نظر ما هم شاید طلاق تنها راه ممكن باشد.وی می‌افزاید:
همه گزارش های داوران هم ضمیمه پرونده می‌شود و براساس این گزارش داوری و
نكات دیگری كه در جلسه فوق‌العاده می‌گذارند، مباحث پرونده صورت‌جلسه شده و
قاضی نظر خود را در مورد طلاق اعلام می‌کند. در این زمان دادگاه گواهی عدم
امكان سازش را صادر می‌كند و در مدت 3 ماه زوجین وقت دارند كه این گواهی
را به محضر و دفتر رسمی طلاق ببرند. این دادنامه اجازه دارد كه طلاق را
صادر كند.اما ظاهرا موارد دیگری نیز برای طلاق لازم است. این وکیل دادگستری
درباره دیگر مدارک لازم برای جاری شدن طلاق می‌گوید: البته دادگاه یك
گواهی عدم بارداری هم از زوجه می‌خواهد که توسط پزشك قانونی صادر و مورد
قبول دادگاه است.صالحی طالقانی این را هم می‌گوید که با وجود زمانی كه
گواهی عدم امكان سازش صادر شد، زوجین باید ظرف مدت 3 ماه آن را به محضرخانه
ارایه دهند، اما اگر بعد از ارایه به دفتر طلاق تشریفات اداری طول بكشد
طوری كه این موضوع بیش از 3 ماه شود مشکلی برای جاری شدن طلاق وجود نخواهد
داشت.این وکیل دادگستری ادامه می‌دهد كه تشخیص شرعی بودن و یا نبودن طلاق
توافقی با شورای نگهبان است اما طبق اصل 4 قانون اساسی لازم است که قوانین
کشور مطابق با شرع باشد.
طلاق حق مرد است
برای طلاق، زوجین باید اسناد و مدارك ازدواج را مشخص كنند، سند رسمی ازدواج
و شناسنامه و در بعضی موارد كارت ملی هم ضمیمه دادگاه می‌شود. سید
كرامت‌الله محمدی مطلق، وكیل دادگستری با اشاره به موارد فوق می‌گوید:
زوجین در دادخواستی كه مطرح می‌كنند، تعیین تكلیف می‌كنند كه چه چیزی را از
یكدیگر می‌خواهند بگیرند.وی ادامه می دهد: بعضی از دادگاه‌ها در روز اول
حرف‌های طرفین را صورت‌جلسه و 2 نفر داور را مشخص می‌كنند. كه این دو داور
را خود زوجین معرفی می‌كنند. بعد از طی مراحل و بعد از گزارش داوران،
دادگاه گواهی عدم امكان سازش را ارایه می‌كند و در نهایت زوجین این گواهی
كه 3 ماه اعتبار دارد را برای اجرای طلاق به دفترخانه طلاق می‌برند.این
وکیل دادگستری می‌گوید: البته طبق قانون مدنی حق طلاق با مرد است ولی در
هنگام ازدواج، دادن حق طلاق به زن به صورت كلی وجود دارد، که آن را در قالب
وكالت‌نامه تنظیم می‌کنند.محمدی مطلق این را هم می‌گوید که در طلاق توافقی
همه چیز بر اساس توافق صورت گرفته و طرفین پس از جاری شدن طلاق امکان لغو
شروط توافق شده را ندارند.
زمان کمتر برای اجرای صیغه طلاق
در طلاق توافقی طرفین باید در همه موارد با هم توافق داشته باشند. از نظر
حقوق زوجه، مهریه، حقوق مالی زوجه و حضانت فرزندان باید تعیین تكلیف شود.
محمد اكبری، سرپرست سابق دادگاه خانواده با اشاره به جملات فوق می‌گوید:
دادگاه هم باید به موارد توافق نظارت داشته باشد. البته دادگاه در وهله اول
سعی می‌كند كه میان زوجین سازش برقرار كند.وی ادامه می‌دهد: طلاق توافقی
مدت زمان كمتری را نسبت به دادخواست یكطرفه زوج یا زوجه دارد.این سرپرست
سابق دادگاه خانواده نیز به این موضوع اشاره می‌کند که دادگاه برای بررسی
مشكلات جلسه فوق‌العاده تشكیل داده و همه موارد توافق را مشخص می‌كند. بعد
از این جریان، طرفین هم باید داوری را به دادگاه معرفی كنند که داور هم
باید نتیجه را به دادگاه ارایه دهد. در نهایت بعد از طی این مراحل، گواهی
عدم امكان سازش كه باید در مدت 3 ماه به دفترخانه ارایه شود، صادر می‌شود.
در دفترخانه گواهی طلاق صادر می‌شود.اکبری ادامه می‌دهد که اگر طلاق توافقی
نباشد و از طرف زوج یا زوجه باشد و به دادگاه ارایه شود، مدت زمان
طولانی‌تری را نسبت به طلاق توافقی خواهد داشت اما در طلاق توافقی معمولا
در مدت زمان سه ماه طلاق جاری می‌شود.طلاق توافقی با توجه به موارد قانونی
موجود در قوانین کشوری به طور كامل وجود ندارد و قضات آن را زیرمجموعه‌ای
از طلاق خلع می‌دانند، طلاقی که با بیزاری زوجه از زوج همراه است، اما در
طلاق توافقی شاید هر دو به یک میزان از یکدیگر بیزاری داشته باشند.
منبع: روزنامه حمایت