وصیت نامه و اقسام آن
ابتدا
باید وصیت را تعریف کنیم و به عنوان مقدمه بگویی که وصیت کردن برای هر
مسلمانی بخصوص اگر حق کسی در نزد اوست و یا امانتی به وی سپرده شده
باشد،حتمی و لازم است.پیشوایان دینی هر یک سفارشات جامع و مفیدی دربارۀ روش
زندگی فرموده اند و شایسته و بجاست که والدین علاوه بر امور مالی نتیجۀ
تجربیات خود را به عنوان وصیت برای بازماندگان خود بیان کنند. جا دارد
پیشوایان دینی و وصایایی که از حضرت رسول اکرم(ص)و مولا علی(ع)و دیگر
امامان و ائمه اطهار به ما رسیده است آویزه گوش و هوشمان سازیم،از آن آگاه
شویم و در اجرای آن بکوشیم.به هر حال وصیت سفارشی است که معمولاً برای
انجام اموری بعد از مرگ می کنند و بر دو قسم است وصیت تملیکی و وصیت عهدی.
بنابراین یکی از اسنادی که در مراجع قضایی بیشتر محل بحث و گفتگو قرار می
گیرد و در اطراف آن استدلال فراوان صورت می پذیرد.وصیت نامه می باشد. وصیت
نامه سندی است که زمان بهرهبرداری از آن وقتی فرا می رسد که امضاءکننده آن
فوت کرده و وصایای او مطرح است.گاه ممکن است در وصیت مطالبی آشکار شود که
ورثه انتظار آن را ندارد و به هر حال امکان آن نیست که از موصی توضیح
بخواهند.گاه ممکن است وصیت به بیش از ثلث ماترک شده باشد که در این صورت با
رضایت ورثه یا عدم رضایت آنان،موافقت بعضی از ورثه و یا عدم رضایت و
مخالفت بعض دیگر از ورثه همراه می باشد که بالطبع آثار گوناگونی را به
دنبال دارد.البته اگر وصیت در قالب سند رسمی تنظیم شده باشد،همان مشخصات و
آثار اسناد رسمی را دارد و برای مزید اطلاع وصیت نامه رسمی،وصیت نامه ای
است که در دفتر اسناد رسمی و با تشریفات و ضوابطی که برای سایر اسناد رسمی
لازم است تنظیم می گردد.
ماده 277 قانون امور حسبی می گوید:«ترتیب وصیت نامه رسمی و اعتبار آن به
طوری است که برای اسناد تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی مقرر است. فلذا وصیت
نامه رسمی تابع قواعد عمومی راجع به تنظیم اسناد رسمی است. مطابق آیین
نامه ثبت در مورد وصیت نسبت به ملک ثبت شده،باید مفاد وصیت در سند مالکیت
مثل سایر معاملات قید شده و خلاصه آن به دفتر املاک فرستاده شود و همانطوری
که در ماده 827 قانون مدنی آمده است:تملیک به موجب وصیّت محقق نمی شود،مگر
با قبول موصی له (1)پس
از فوت موصی و در ماده 829 قانون مدنی آمده است که:«قبول موصی له قبل از
فوت موصی مؤثر نیست و موصی می تواند از وصیت خود رجوع کند،حتی در صورتی که
موصی له،موصی به (2)را قبض کرده باشد»باید این نکته را متذکر شوم که مفاد
وصیت بعد از فوت موصی در صورتی که اختلافی در بین نباشد،در دفتر املاک ثبت
خواهد شد،وگرنه در صورت اختلاف ثبت ملک موقوف به رفع اختلاف در دادگاه به
موجب حکم نهایی خواهد بود.در اقسام وصیت گفتیم که وصیت یا تملیکی است و آن
عبارتست از این که کسی قسمتی از اموال خود را برای زمان بعد از فوتش به
رایگان به دیگری واگذار کند که در صورت قبول آن شخص چنین وصیتی صحیح و مؤثر
خواهد بود. ماده 826 قانون مدنی در این مورد می گوید:«وصیت تملیکی عبارتست
از این که کسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به
دیگری مجاناً تملیک کند»و نوع دیگر وصیت عهدی است،که کسی دیگری را برای
انجام اموری پس از فوتش مأمور کند و جانشین خود قرار دهد و به اصطلاح
«نمایندگی پس از فوت»است برای انجام دادن کاری و در ماده 826 قانون مدنی
آمده است که:«... وصیت عهدی عبارت است از این که شخص یک یا چند نفر را برای
انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور می نماید...».
وصیت نامه یا سری است که در این مورد ماده 279 قانون امور حسبی می
گوید:«وصیت نامه سری ممکن است به خط موصی یا خط دیگری باشد،ولی در هرصورت
باید به امضاء موصی برسد و به ترتیبی که برای امانت اسناد در قانون ثبت
اسناد مقرر گردیده،در اداره ثبت اقامتگاه موصی یا محل دیگری که در آیین
نامه وزارت دادگستری معین می گرد،امانت گذارده می شود.مطابق ماده 280 همین
قانون:«کسی که سواد ندارد نمی تواند به ترتیب سری وصیت نماید»بنابراین چون
مشخصات وصیت نامه سری امانت گذاشتن آن در اداره ثبت است،باید هرکس بخواهد
سند خود را در اداره ثبت اسناد امانت بگذارد،آن را در پاکت یا لفاف دیگری
که لاک و مهر شده گذاشته و شخصاً روی پاکت و لفافه را به مهر اداره ثبت
اسناد و در دفتر مخصوص همان نمره ترتیبی را که اتخاذ کرده به اسم امانت
گذار و تاریخ امانت و اسامی شهود اگر باشند قید کند و به مهر و امضای شهود و
امانت گذار خواهد رسید و یا وصیت نامه خودنوشت است که در این صورت ماده
278 قانون امور حسبی گفته است:«وصیت نامه خودنوشت در صورتی معتبر است که
تمام به خط موصی نوشته شده و دارای تاریخ روز و ماه و سال به خط موصی بوده و
به امضاء رسیده باشد»پس در وصیت نامه خودنوشت سه شرط قید شده است:اولاً-
تمام محتویات وصیت نامه به خط شخص موصی باشد.ثانیا- تاریخ کامل با حروف و
به خط موصی نوشته شده باشد.ثالثاً- موصی امضاء کرده باشد.به این ترتیب وصیت
نامه خودنوشت مخصوص افراد باسواد است و به هرزبانی نوشته شده
باشد،بلااشکال خواهد بود.چنانچه این وصیت نامه در مهلتی که ماده 294 معین
نموده و سه ماه می باشد،ابراز نشود،از درجه اعتبار ساقط خواهد شد.اما فقهای
شورای نگهبان در نظریه مورخ 4 آبان ماه 67 آورده است که محدود نمودن
اعتبار وصیت نامه ابرازی به مدت سه ماه مذکور در ماده 294 قانون امور حسبی
خلاف موازین شرع است و این قسمت را از ماده 294 ابطال نموده و مدت سه ماه
مهلت را دو ماده مذکور نسخ کرده است و اعتبار وصیت نامه مانند سایر اسناد
در صورتی است که حجت شرع بر صحت مفاد آن باشد.
در پایان بحث باید یادآوری نمایم که وصیت نامه رسمی تابع قواعد عمومی راجع
به تنظیم اسناد رسمی است و همانطوری که قبلاً اشاره شد در مورد وصیت نسبت
به ملک ثبت شده طبق ایین نامه ثبت باید مفاد وصیت در سند مالک مثل سایر
معاملات قید شده و خلاصه آن به دفتر املاک فرستاده شود و همچنین در موقع
عدول از وصیت ترتیب مزبور رعایت و در صورتی که مورد وصیت ثبت نشده
باشد،باید مفاد وصیت در پرونده ثبتی بایگانی و موقع صدور سند مالکیت رعایت
گردد و طبق ماده 299 قانون امور حسبی:«ترتیب صدور سند مالکیت به نام ورثه
یا موصی له نسبت به اموال غیرمنقول که به نام مورث ثبت شده است در آیین
نامه وزارت دادگستری معین می شود».